Alkoholizm należy do grona chorób przewlekłych stanowiących śmiertelne zagrożenie dla ludzi spożywających go w nadmiernych ilościach. To schorzenie ma znaczący wpływ na różne aspekty życia chorego, takie jak zdrowie psychiczne, fizyczne, relacje społeczne czy życie zawodowe. Okazuje się, że jednym z kluczowych czynników ryzyka jest gen alkoholizmu, który powoduje predyspozycję genetyczną do uzależnienia od alkoholu.
Badania genetyczne są bardzo istotne, jeżeli chcemy zrozumieć, dlaczego niektóre osoby są bardziej podatne na uzależnienie od alkoholu, a inne mniej. Takie badania mogą być pomocne w identyfikacji genów alkoholika – mają one na celu ustalić, jak geny wpływają na reakcję organizmu, kiedy zostaje spożywany alkohol. Nauka prowadzi do zrozumienia mechanizmów, które zachodzą w ludzkim ciele i przyczyniają się do rozwoju uzależnienia. Mając większą wiedzę na ten temat, jesteśmy w stanie znacznie skuteczniej pomagać osobom uzależnionym od alkoholu.
Czy alkoholizm jest dziedziczny?
Badania udowadniają istnienie silnego składnika dziedzicznego w alkoholizmie, jednak nie stanowi on jedynego czynnika ryzyka wystąpienia uzależnienia u danej osoby. Genetyka jest odpowiedzialna za ok. 50% ryzyka rozwoju uzależnienia od alkoholu. Tak naprawdę nie istnieje jeden jedyny „gen alkoholizmu” – to wiele różnych genów ma wpływ na ryzyko rozwoju alkoholizmu u konkretnej osoby. Mogą wpływać na sposób, w jaki organizm reaguje na alkohol, jak go przyswaja, metabolizuje i również na to, jak osoba odczuwa przyjemność ze spożywania napojów procentowych.
Badania nad genetyką w kwestii uzależnienia od alkoholu
W latach 60. XX wieku naukowcy zaczęli zauważać zależność między występowaniem alkoholizmu w rodzinie, a rozwoju uzależnienia u jednostki do niej należącej. Wtedy rozpoczęły się badania nad genetycznymi aspektami alkoholizmu – pierwsze skupiały się na rodzeństwie i okazały się skuteczne w zrozumieniu, jak istotny wpływ na rozwój alkoholizmu ma genetyka.
Badania przeprowadzane w kolejnych latach stawały się coraz bardziej zaawansowane, a to pozwoliło identyfikować konkretne geny i ich mutacje, które przyczyniały się do rozwoju alkoholizmu. W latach 90. XX wieku zidentyfikowano kilka genów mogących przyczyniać się do zwiększonego ryzyka rozwoju uzależnienia od alkoholu. Do jednych z największych odkryć w tej dziedzinie zaliczamy udowodnienie, że regeneracja mózgu po uzależnieniu należy do procesów realnych, ale utrudnionych przez genetyczne czynniki ryzyka.
Jak czynniki genetyczne i środowiskowe wpływają na rozwój uzależnienia od alkoholu?
Poddając analizie czynniki genetyczne i środowiskowe w celu ustalenia ich wpływu na rozwój alkoholizmu, naukowcy doszli do wniosku, że są ode ze sobą ściśle powiązane i oddziałują na siebie wzajemnie. Geny mają wpływ na sposób reakcji organizmu na spożyty alkohol, a środowisko może wpłynąć na ich ekspresję.
Badania udowodniły, że osoby mające w rodzinie kogoś zmagającego się z problemem alkoholowym, są bardziej podatne na uzależnienie. Nie oznacza to jednak, że alkoholizm jest dziedziczny – to geny zwiększające podatność na uzależnienie mogą takowe być, ale nie prowadzą od razu do choroby alkoholowej, jeśli warunki środowiskowe są odpowiednie. Geny nie są w stanie determinować ludzkich zachowań. Choć mogą mieć swój udział w zwiększonej podatności na rozwój uzależnienia, to ostatecznie decyzje danej osoby i środowisko, w którym żyje mają wpływ na rozwój choroby i to, czy ona się w ogóle rozwinie.
Działa to również w drugą stronę – jeśli ktoś nie ma genów, które mogłyby zwiększać ryzyko alkoholizmu, ale warunki środowiskowe są odpowiednie (np. presja społeczeństwa, stres długotrwały, poczucie bezsilności) to u takiej osoby może rozwinąć się uzależnienie.
Badania nad genami, które mogą wiązać się ze zwiększonym ryzykiem alkoholizmu. Czy alkoholizm jest dziedziczny?
Badania naukowe przeprowadzane od lat udowadniają, że choroba alkoholowa może mieć genetyczne podłoże. Gen alkoholizmu nie jest jedynym czynnikiem wpływającym na podatność danej jednostki na uzależnienie, choć może nieco zwiększać ryzyko zachorowania na alkoholizm. Istnieje kilka takich genów, np. te kodujące enzymy, które odpowiadają za metabolizm alkoholu, czyli ADH1B i ALDH2. Mutacje tych genów mogą prowadzić do nieprawidłowości w metabolizacji alkoholu, w skutek czego przyczyniają się do zwiększenia ryzyka uzależnienia.
Badania bliźniacze i rodzinne zostały przeprowadzone, aby dowiedzieć się, czy alkoholizm może być dziedziczony. Okazuje się, że tak. Badania na bliźniętach dowiodły, że jeżeli jeden jest uzależniony od alkoholu, to drugi jest bardziej podatny na wejście w nałóg. Geny mogą być znaczące w potencjalnym zwiększeniu ryzyka zachorowania na chorobę alkoholową, ale dziedziczność nie jest determinowana tylko przez genetykę. Dzieci alkoholików mogą w przyszłości być bardziej skłonne do sięgnięcia po alkohol, lub wręcz odwrotnie – doświadczając traum z nim związanych, mogą być abstynentami całe swoje życie. Choć gen alkoholika może wydawać się bardzo istotny, to nie jest on gwarancją, że u jednostki z rodziny, w której wystąpił problem alkoholowy, również rozwinie się uzależnienie.
Gen alkoholika. Czy jeden gen może powodować uzależnienie od alkoholu?
Badania nigdy nie wskazały na istnienie tzw. pojedynczego „genu alkoholika”. Alkoholizm to złożone zaburzenie wynikające z interakcji różnych genów i zachodzących czynników środowiskowych, które mogą wpływać na rozwój uzależnienia. Duży wpływ na rozwój choroby alkoholowej mają cechy osobowości danej jednostki, jej otoczenie, dostępność do alkoholu, traumy czy ogólny stan psychofizyczny.
Potencjał zastosowania genetycznych markerów ryzyka w leczeniu i prewencji.
W przeciągu ostatnich lat wykonywano badania, które udowodniły istnienie genów mogących zwiększyć podatność danej osoby na rozwinięcie się u niej uzależnienia od alkoholu. Markery genetyczne ryzyka okazały się pomocne w zrozumieniu, czy alkoholizm jest dziedziczny.
Gen alkoholizmu nie jest jednoznaczny z dużą podatnością na rozwój uzależnienia u jednostki, która go posiada. Istotne są także czynniki środowiskowe, do których zaliczamy traumy, stres, relacje społeczne czy akceptacje ze strony grupy rówieśniczej. Identyfikacja genów może być pomocna w prewencji i leczeniu choroby alkoholowej, przez skierowanie interwencji na jednostki sytuowane w grupie zwiększonego ryzyka. Markery ryzyka mogą również pomóc w opracowaniu terapii alkoholowych i stworzeniu leków działających na danych celach molekularnych.
Bardzo istotnym sposobem na walkę z uzależnieniem od alkoholu w społeczeństwie może okazać się terapia genowa, która polega na wyprowadzeniu, usunięciu lub zmianie sekwencji genów. Może to prowadzić do wyeliminowania genów odpowiedzialnych za zwiększoną podatność na zachorowanie na chorobę alkoholową.
Farmakogenomika, czyli nauka o wpływie genów na reakcje organizmu na leki, mogłaby dostarczać potrzebnych lekarzom informacji, a oni wybieraliby najbardziej skuteczne i najmniej szkodliwe leki mające zniwelować uzależnienie od alkoholu.
Pomimo że zarówno terapia genowa i farmakogenomika w leczeniu choroby alkoholowej są teraz jedynie na etapie badań, to ich potencjał rośnie z dnia na dzień. Jeżeli badania pozwolą choć w najmniejszym stopniu zapobiec rozwojowi uzależnień i pomogą zmniejszyć liczbę chorujących na alkoholizm, będzie to ogromny sukces nie tylko dla nauki, ale również społeczeństwa.